Als er sprake is van een nieuwe spanning in het gezin van herkomst
Ons gezin van herkomst kan zoveel spanningen geven. Soms willen we niets meer met onze zussen of broers te maken hebben, soms werken we hard om ze bij elkaar te houden. Ons gezin van herkomst loopt niet, of soms niet, lekker, het hapert. Herkenbaar? Hoe kunnen we die hapering dieper begrijpen?
Ik had een gesprek met een student bij wie zich een voorval voordeed in zijn gezin van herkomst. Hij voelde zich daardoor klem zitten en hij wilde daar meer volwassen mee leren omgaan. Deze blog gaat over de wijze waarop Zijnsoriëntatie en de systeemvisie hem daarbij konden helpen. De namen zijn gefingeerd.
Beschrijving situatie
Zijn gezin van herkomst omvat drie oudere zussen en de vader. Mijn student, Karel, is dus de jongste. Zijn oudste zus is 6 jaar ouder, en zijn vader is 89. Ze waren bijeen gekomen om na het overlijden van moeder de uitvaart te regelen. Het overleg over de uitvaart verliep prettig en constructief en er werd gedeeld hoe ze naar hun moeder keken. Het gesprek daarover was wel harmonieus, maar niet diepgaand. Karel omschrijft zijn gezin van herkomst als een beetje ingetogen, en zelf heeft hij het idee heeft moeite te moeten doen om niet stil te vallen en in zichzelf te keren.
De op een na oudste zus, Annet, was opgenomen in een kliniek vanwege haar alcoholisme, maar was wel aanwezig. Zij vertelde over die opname en hoe het in die groep eraan toe ging. Zo deelden groepsleden heftige emoties vanwege verlies, onder andere van een hond. Zij begreep niet dat je daar zulke heftige emoties bij kon hebben. Vader viel haar hierin bij. Andere zussen legden uit dat het in zo’n therapie onder andere over emoties gaat. Door de verschillen van mening veranderde de sfeer, werd meer gespannen.
De vraag
Karel wil de boel bij elkaar houden door te sussen, voelt zowel zorg voor als ergernis naar Annet, denkt ‘kijk eens naar je eigen emoties’. Wil daar iets over zeggen, maar durft het niet. Hij ergert zich aan z’n zus en z’n vader die zo’n afstand kunnen nemen van hun gevoelens. Maar meer nog voelt hij zich onzeker en angstig om zijn plek in te nemen. Bang voor de reactie als hij dat zou doen. Hij voelt zich ertussen staan, hij voelt zich klem zitten tussen een mix van gevoelens.
Hij wende zich tot mij omdat hij graag meer helderheid wilde krijgen over hoe hij zo volwassen mogelijk kan omgaan met zijn gemengde gevoelens, zodat hij een volgende keer niet zo klem komt te zitten, zich meer vrij voelt.
Bij ongemak blijven verzacht
Karel blijkt bereid om het klem zitten dat hij voelt in zijn gezin van herkomst aan te gaan, en het ongemak dat dat geeft te leren verdragen.
Terwijl Karel praat over de situatie ervaart hij het ongemak alsof het nu plaatsvindt. Hij staat erbij even stil en dan realiseert hij zich dat dit ongemak al zijn hele leven speelt. Vanuit Zijnsoriëntatie krijgt hij de uitnodiging zich voor te stellen dat hij in het huis van Zijn is, een omgeving van licht en liefde, en het streven naar oplossen van het ongemak los te laten. Hij laat het ongemak waar zijn zonder er iets mee te doen, zonder te klussen. Het blijkt te verzachten. Hij beseft tegelijk dat je een ongemak dat je al je hele leven ervaart niet zomaar verandert.
Ongemak blijkt niet alleen persoonlijk
Vanuit de systeemvisie gezien is het gezin van herkomst een systeem. Hij krijgt aangereikt dat het ongemak dat hij ervaart misschien ook in het familiesysteem zit. Hij herkent het ongemak inderdaad ook bij de anderen. Hij is dus niet de enige. Hij kan zich door zijn gevoeligheid wel voorstellen dat hij een representant van dat ongemak is. Daarmee wordt het minder alleen zijn ongemak, het wordt minder persoonlijk. Dat geeft ruimte en het lucht hem zichtbaar op.
Normaalgesproken maken we wat er in ons gebeurt persoonlijk. We zetten onszelf vaak op de voorgrond en denken: ‘Ik moet anders zijn, dan gaat het beter’. Zo zijn we opgevoed en getraind. Ons familiesysteem als geheel heeft echter veel invloed. Het is onze vroegste context, en bepaalt hoe we zijn in die groep. Daarom is het belangrijk om die context helder te hebben. Als we zien wat de invloed van de context is en daar realistisch over worden en ermee kunnen zijn, dan kunnen we ermee werken.
In de ruimte die Karel ervaart in de erkenning dat het niet alleen persoonlijk is kan hij de keuze maken om ruimer te zijn dan de instantie in hem die allerlei tegenstrijdige emoties ervaart, waardoor hij zich klem voelde zitten. Hij merkt dat hij meer rechtop gaat zitten. Zijn keuze versterkt zijn rugkant. De lading gaat eraf.
Hoe emoties in het familiesysteem worden vermeden
Vanuit de systeemvisie kunnen we nog een stapje dieper gaan. Eén zus is verslaafd aan alcohol. Ze heeft moeite met emoties van rouw en verdriet van anderen. Vader valt haar daarin bij. Beiden hebben dan waarschijnlijk ook moeite met het contact met hun eigen emoties. Zou het kunnen dat het hele systeem moeite heeft met contact maken met eigen emoties?
Karel herkent dit zeker, waarbij hij ook ziet dat ieder lid van het systeem die op een andere manier vermijdt. Hij ziet dat sommigen en hij zelf meer maatschappelijk geaccepteerde manieren hebben gevonden om het contact met eigen emoties te vermijden, zoals mentaal worden (andere zus), filosoferen (vader) of depressief worden (hijzelf). Die manieren zijn evengoed een vermijding van voelen. Het raakt Karel, hij vind het heftig deze manieren als vorm van vermijding van voelen te zien, maar erkent dat het klopt. In een korte meditatieve pauze kan wat besproken is meer bij hem landen.
Annet greep naar verslaving aan alcohol. Zij lijkt het meest uitgesproken in het vermijden van voelen. Vanuit de systeemvisie gezien lijkt zij het niet voelen voor het hele systeem te dragen. Dit inzicht doet Karel milder worden naar Annet.
Contactkloof
Met verslaving of andere vormen van vermijding wordt het oncontroleerbare van emoties gedempt of ze worden niet in ons bewustzijn toegelaten. Emoties op hun beurt bedekken leegtes, zoals het onverdraaglijke gevoel van er niet bijhoren, of van geen contact. In Zijnsoriëntatie noemen we dat de contactloosheid of contactkloof.
Karel kan zich daar van alles bij voorstellen. Hij ziet, terugkijkend, dat hij veel heeft geleden onder het feit dat er in zijn ouderlijk huis veel bedekt werd, dat er veel angst was, dat veel er niet leek te mogen zijn. Wat hij als lijden ervaart kan hij zien als de contactkloof.
In de contactkloof hervinden we contact
Hij staat zichzelf toe om de contactkloof helemaal te ervaren. Hij voelt een diep verdriet, diep gemis, pijn. Het helpt hem om dat te erkennen. Het is liefdevol zijn bij precies hoe het is. En op datzelfde moment ervaart hij contact met zichzelf. Het voelt voor Karel als een wezenlijke verdieping: een besef van heelheid.
Bij de contactkloof zijn kan in het begin ongemakkelijk voelen: diep verdriet, angst, pijn of gevoel van verlatenheid kunnen boven komen. Vroeger was dat onverdraaglijk. Het is belangrijk er niet in gevangen te raken. Daarom is het belangrijk onszelf in een ruime en liefdevolle omgeving voor te stellen, zoals het huis van Zijn. Nu, als volwassene, blijken we de contactloosheid te kunnen verdragen. En we kunnen beseffen wat een gevoelig mens we zijn.
Karel begint te beseffen dat de realiteit van vroeger was, dat er geen contact was op de manier die voor hem passend was. Hij neemt de tijd en landt, voorbij de verschrikkingen, in de realisatie van contactloosheid. Hij merkt dat hij zich steeds meer present voelt, in contact met zichzelf. Wat eerst een onaangename leegte was blijkt zich te vullen met aanwezig zijn, niet als psyche, maar als vrij zijnswezen.
Hoe ging het verder?
Een paar weken later luncht Karel met zijn zussen. Hij zit zonder lading met hen samen en voelt zich behoorlijk vrij en present. De klem is verdwenen. Het gesprek gaat moeiteloos. Hij deelt dingen en vraagt door. Ook andere zussen tonen belangstelling en vragen meer naar elkaar door. Het gesprek krijgt diepgang en warmte. Hij vindt het fijn en waardevol om zo met elkaar samen te zijn. Er is een open contact,
Hij voelt de kracht van de systeemvisie, waardoor het niet meer alleen over hem als persoon gaat, maar ook over de dynamiek van het familiesysteem als geheel, hoe bedekkingen emoties, moeten dempen of vermijden, en zijn aandeel daarin.
Hij ervaart de kracht van Zijnsoriëntatie, waardoor zijn eigen aandeel, het klem zitten, ‘oploste’. En hij, door bij zijn lijden aan contactloosheid te zijn, contact ervaart met zichzelf als zijnswezen. Hij is het geheel van het systeem dieper gaan begrijpen. Hij is meer los van gekomen van zijn oude context en in staat om vrij en ontspannen deel van het systeem te zijn, in verbinding met zijn zussen. En verbinding daar draait het om in een familiesysteem.